Wbrew pozorom przedwiośnie i wczesna wiosna to najbarwniejszy okres w runie leśnym. Rośliny, które zakwitają tak wcześnie to w większości tzw. geofity.
Dlaczego zakwitają tak wcześnie? Skąd nazwa geofity? Jakie rodzime gatunki tych roślin możemy spotkać w naszych lasach?
O tym dowiecie się w dzisiejszym artykule!
Las to złożony system biologiczny, w którym występuje silna rywalizacja o zasoby. Jednym z tych zasobów jest światło słoneczne. Geofity to grupa roślin, które wykształciły bardzo ciekawy sposób na przetrwanie i rozmnażanie się. Większą część roku spędzają pod ziemią jako kłącza, bulwy lub cebule, jednak gdy tylko nadejdzie pierwsze pozimowe ocieplenie możemy zobaczyć ich kwiaty licznie występujące w runie leśnym. Rośliny te często występują w lasach, zagajnikach lub w pobliżu drzew. Wczesna wiosna – kiedy na drzewach jeszcze nie zdążyły pojawić się liście – to okres, kiedy do runa leśnego dociera najwięcej światła słonecznego. Co ciekawe u roślin tych w znakomitej większości najpierw pojawiają się kwiaty a dopiero później liście. Ich celem jest jak najszybsze zapylenie, wydanie owoców i nasion zanim na drzewach pojawią się liście i zacienią runo leśne.
Jakie gatunki geofitów możemy spotkać najczęściej?
Lepiężniki – giganci wśród geofitów
Kwiaty lepiężników możemy spotkać już bardzo wczesną wiosną. Pojawiają się one jako jedne z pierwszych w trakcie pierwszego wiosennego ocieplenia. Najczęściej spotykane lepiężniki to lepiężnik biały i różowy. W przyrodzie stanowią nieocenione źródło pyłku dla owadów zapylających, które po zimowej przerwie rozpoczęły poszukiwana pokarmu. To właśnie na nich możemy spotkać obfitość pszczół i motyli podczas pierwszych cieplejszych marcowych dni. Cechą charakterystyczną lepiężników są ich ogromne liście. Późną wiosną lub latem w pobliżu potoków możemy zobaczyć parasolowate, duże, ciemnozielone liście – to właśnie liście lepiężników. Są uważane za największe pod względem powierzchni wśród wszystkich rodzimych gatunków.
Podbiał pospolity – zwiastun wiosny
Jego żółte małe kwiatostany możemy dostrzec od marca do maja. Podbiał pospolity nie jest typowym geofitem runa leśnego, najczęściej spotykany jest na nasłonecznionych terenach: przydrożach, skarpach czy nieużytkach. Liście podbiału pojawiają się dopiero po przekwitnięciu. Ze względu na kształt swych liści nazywany jest również oślą stopą. Jest uważany za roślinę leczniczą, śluz wytwarzany przez podbiał wykorzystywany jest w lekach przeciwzapalnych przy dolegliwościach gardła czy krtani. Nie należy przesadzać z produktami zawierającymi wyciągi z podbiału, gdyż roślina ta zawiera senkirkinę – alkaloid, który w nadmiarze wykazuje działanie toksyczne.
Szczawik zajęczy – ,,leśna koniczyna”
Ciemnozielone liście szczawika zajęczego do złudzenia przypominają liście koniczyny. Jednak są one od niej nieco mniejsze. Jego piękne, drobne biało-różowe kwiaty możemy dostrzec dopiero na przełomie kwietnia i maja. Jak na geofity to dość późno. Czasem u szczawików kwiaty mogą pojawiać się również jesienią jednak nie kwitnie on wtedy tak obficie. Szczawik jest rośliną jadalną, liście tej rośliny mają charakterystyczny kwaskowaty smak, nieco przypominający sok z cytryny. Substancjami odpowiadającymi za smak szczawika zajęczego są szczawiany, to właśnie im roślina ta zawdzięcza kwaśny posmak.
Śledziennica skrętolistna
Co ciekawe zapylana jest głównie przez ślimaki. Niegdyś używano tej rośliny jako remedium na schorzenia układu pokarmowego – głównie śledziony. To właśnie od tego narządu roślina ta wzięła swoją nazwę. Lecznicze właściwości tej rośliny stosuje się również przy schorzeniach układu moczowego. Śledziennica skrętolistna ma nieco inaczej zbudowane kwiaty niż większość roślin okrytonasiennych. Próżno u niej szukać płatków korony kwiatu. Rolę płatków kwiatowych u tej rośliny pełnią tzw. listki przykwiatowe.
Żywiec gruczołowaty
Roślina ta tworzy zwarte kobierce spotykane często w wilgotnych podmokłych miejscach lasów bukowych. Roślina ta występuje łanowo. Szczególnie efektownie wygląda podczas niewielkich podmuchów wiatru, kiedy to jej fioletowe kwiaty delikatnie kołyszą się na wietrze. Jest tzw. subendemitem występującym w Karpatach, a poza tym regionem geograficznym spotykana jest w niewielu miejscach na niżu.
Na dzisiaj tyle. Oczywiście wśród rodzimych geofitów znajdziemy jeszcze wiele gatunków, które mogą cieszyć nasze oczy pięknymi barwami. Zachęcamy do leśnych spacerów w Parkach Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. Póki na drzewach jeszcze nie rozwinęły się liście z pewnością dostrzeżemy piękne kwiaty rodzimych geofitów wiosennych.
Tekst: T. Gawlik