Mijając je na leśnym spacerze, sadząc w sadzie lub ogrodzie czy nawet spoglądając na dorodne okazy będące pomnikami przyrody niezbyt często zadajemy sobie pytanie ile lat może mieć to drzewo. Drzewa potrafią żyć bardzo długo, wiek najstarszych z nich często jest wielokrotnością długości ludzkiego życia. Ile lat mogą żyć drzewa? Czy w Polsce sporo jest starych drzew? Jaką historię mogą opowiedzieć nam drzewa?
Na te odpowiedzi i na wiele innych odpowiemy w dzisiejszym wpisie.
Ile lat żyje drzewo?
Określenie maksymalnego wieku jaki może osiągnąć konkretny gatunek drzewa jest dosyć trudne. Tak naprawdę nigdy nie wiemy czy dany okaz rósł w idealnych warunkach, czy pogoda, niedobory wody lub nawet ataki szkodników nie wpłynęły na jego długość życia. Za najstarsze drzewa w Polsce uważane są Cisy Henrykowskie, których wiek szacowany jest na około 1000 – 1250 lat. To jednak niewiele w porównaniu z cisem Llangernyw Yew z walijskiej miejscowości Llangernyw, który dożył ponad 4500 lat. Za najstarsze drzewo na świecie uważa się świerka pospolitego Old Tjikko, którego wiek szacowany jest na ok 9550 lat! Sprawa najstarszego drzewa nie jest do końca jasna gdyż sam pień szwedzkiego świerka ma ,,zaledwie” 600 lat i liczy ok 5 metrów wysokości jednak badania genetyczne korzeni w jego pobliżu dowiodły istnienia systemu korzeniowego tego samego osobnika sprzed ponad 9 tysięcy lat! Niektóre źródła podają, iż najstarszym drzewem jest sosna Methuselah rosnąca w Górach Białych w Kalifornii od około 4900 lat.
Wiek znanych nam gatunków również może zaskakiwać, co więcej wiele publikacji podaje różny maksymalny wiek jaki mogą osiągnąć pospolite gatunki. Brzoza brodawkowata nazywana założycielką lasu dożywa 90-100 lat jednak niektóre źródła podają wiek 120 lat lub 150 lat. Jedna z najstarszych brzóz w Polsce rosnąca w Gdańsku osiągnęła wiek 171 lat.
Sosna zwyczajna – drzewo, którego w Polsce pod względem liczebności jest najwięcej średnio osiąga około 70 lat, jednak wiek znanej z pienińskich pocztówek sosny rosnącej na Sokolicy oceniany jest na ponad 500 lat! Olsza czarna preferująca tereny wilgotne blisko cieków wodnych dożywa średnio 70 lat, a wiek najstarszych często nie przekracza 120 lat. Te trzy wymienione wyżej gatunki drzew to tzw. gatunki pionierskie, one jako pierwsze pojawiają się na nowych terenach i w naturalnych warunkach zapoczątkowują sukcesję lasu, zazwyczaj są przystosowane do siedlisk ubogich w składniki odżywcze.
W Polskich lasach występują również gatunki długowieczne m.in. buk, który może osiągnąć wiek nawet 300 lat, lipy, których wiek przekracza 500 lat czy dęby dożywające nawet 1100 lat.
W jako sposób rośnie drzewo?
Spoglądając na pień ściętego drzewa łatwo można dostrzec jaśniejsze i ciemniejsze okręgi. Różnią się one grubością. Są to słoje przyrostu rocznego drzewa. Na pojedynczy słój składają się dwa okręgi jaśniejszy – drewno wczesne i ciemniejszy tzw drewno późne. Bardzo często możemy również dostrzec różnicę w zabarwieniu wewnętrznej i zewnętrznej części pnia. Zewnętrzna jaśniejsza to tzw. biel wewnętrzna ciemniejsza to twardziel. Zacznijmy od bieli – drewno to przewodzi wodę i substancje mineralne do liści, przewodzi i magazynuje produkty fotosyntezy . Twardziel (drewno twardzielowe) utraciło funkcję przewodzenia wody, drewno to zostało ,,zaimpregnowane” przez drzewo różnymi substancjami pochodzenia żywicznego. Twardziel pełni funkcję mechaniczną – wzmacnia drzewo. Wyraźny podział na biel i twardziel możemy zauważyć m.in. u dębu, orzecha włoskiego, sosny czy modrzewia. Grab, brzoza czy leszczyna nie wytwarzają twardzieli.
Dendrochronologia czyli jaką historię może powiedzieć nam drzewo.
Jeśli znamy już budowę przyrostu słoja rocznego oraz podział na drewno wczesne i późne możemy przejść do podstawowych zagadnień dendrochronologii.
Wiek drewna
W odkładających się słojach przyrostu rocznego drzew zapisane są informacje o warunkach środowiskowych w jakich rosło drzewo. Okazuje się, że słoje roczne drzew zebranych z jednego regionu wykazują podobną sekwencję. To ta właściwość jest tak naprawdę najważniejsza gdyż dzięki niej możemy porównać je ze sobą i utworzyć tzw. skale dendrochronologiczne sięgające setek a czasami nawet tysięcy lat wstecz.
Sekwencję słojów rocznych kłody o nieznanym wieku możemy porównać z skalą dendrochronologiczną i stosunkowo łatwo oszacować jej wiek. W ten sposób zostały datowane m.in. drewniane elementy grodów pierwszych władców Polski.
Drzewo a klimat
Dendrochronologia może być również pomocna przy określaniu warunków klimatycznych. Im dogodniejsze warunki tym szybszy wzrost drzewa. Dzięki badaniom słoju drzew można w przybliżeniu ocenić warunki klimatyczne jakie panowały np. kilkaset lat temu.
Drzewo a osuwiska
Dendrochronologia przychodzi nam z pomocą również gdy chcemy potwierdzić czy w przeszłości na danych stokach występowały osuwiska
Okazuje się, że w słojach przyrostu rocznego zapisują się informacje o aktywności osuwisk. Drzewo, które rosło uległo pochyleniu w wyniku osuwania się ziemi będzie dążyło do tego by jak najszybciej ,,wyprostować” swój pień. Po pierwsze drzewo rosnące pionowo jest stabilniejsze, po drugie jest zdolne wychwycić więcej energii słonecznej. By przywrócić poziomy kierunek wzrostu drzewo musi rosnąć szybciej po stronie po której zostało pochylone, więc słoje przyrostu rocznego będą w tym miejscu wyraźnie szersze. Dzięki badaniom dendrochronologicznym drzew na osuwiskach możemy określić m.in. kiedy osuwiska były aktywne a kiedy nie, a także określić kierunek przemieszczania się mas ziemi.
Następnym razem, gdy staniemy przy dorodnym dębie, czy starym cisie pamiętajmy o tym, że w porównaniu do długości życia tych drzew my na tym świecie jesteśmy zaledwie chwilkę, to drzewo żyło w czasach naszych pradziadków i prawdopodobnie dożyje czasu naszych prawnuków.
Tekst: Tomasz Gawlik, Katarzyna Sojnowska, Aneta Ziembowska
Zdjęcia: Tomasz Gawlik