Jedne z nich spotykane dosyć często inne nieuchwytne na tyle, iż spotkanie z nimi to wyjątkowe przeżycie. Niektóre z nich posiadają piękne kompozycje barw przyciągających wzrok, inne przypominają skromnie ubarwionego bielinka kapustnika. Dzisiaj o jednych z najpiękniejszych motyli Polski – paziowatych (Papilionidae).
W Polsce i na świecie
Paziowate, witezie, motylowce to nazwy niezwykle ciekawych i barwnych motyli dziennych. Na całym globie występuje około 570 gatunków z rodziny tych pięknych motyli. Występują na całym świecie prócz Antarktydy. Wśród przedstawicieli tej rodziny znajdziemy jednego z największych motyli świata Ornithoptera alexandrae , którego rozpiętość skrzydeł przekracza 25 centymetrów! Motyl ten jest endemitem występującym w Papui-Nowej Gwinei a właściwie w południowo wschodniej części tej wyspy ograniczonej górami Owena Stanleya. W Polsce paziowate jednak mają dosyć skromną reprezentację, na którą składa się zaledwie 5 gatunków a właściwie można byłoby rzec, że 4 naturalnie występujące gatunki, ale o tym za chwilkę.
Paziowate w Polsce
Paź królowej i paź żeglarz
Zacznijmy od dwóch najbardziej znanych paziowatych w Polsce. Już sama nazwa tych motyli pozwala bezbłędnie przyporządkować je do rodziny paziowatych oczywiście mowa tu o motylach: paziu królowej (Papilio machaon) oraz paziu żeglarzu (Iphiclides podalirius). Obserwując pazie warto zwrócić uwagę na ich majestatyczny lot, który w pewnych momentach przypomina szybowanie. Motyle te możemy najczęściej spotkać na skrajach lasów, czy na łąkach. Również obserwacje tych motyli w miastach nie należą do rzadkości.
Niepylaki
Stosunkowo przykra historia związana jest z Niepylakiem apollo (Parnassius apollo). Motyl ten jest jednym z największych motyli występujących w Polsce rozpiętość jego skrzydeł dochodzi do 80 mm. Gąsienice niepylaka apollo żerują na stosunkowo rzadkich gatunkach roślin – rozchodnikach, głównie na rozchodniku białym, wielkim oraz karpackim. Zaprzestanie wypasu zwierząt doprowadziło do zalesiania niektórych siedlisk, w których występowały te rośliny, to pociągnęło za sobą spadek populacji niepylaka apollo. Motyl ten dzisiaj kojarzony jest przede wszystkim z terenami górskimi obfitującymi w skały wapienne jednak niegdyś występował również na terenach pogórskich czy nawet na niżu. Mniej więcej od połowy XX w. obserwuje się zmniejszenie liczebności tego motyla oraz niestety zamieranie niektórych populacji. Dzisiaj niepylaka apollo możemy go spotkać głównie w Pieninach i Tatrach. W przeszłości podjęto próby reintrodukcji tego motyla m.in. w Sudetach czy Małopolskim Bieczu.
Drugim gatunkiem niepylaka występującym w Polsce jest niepylak mnemozyna (Parnassius mnemosyne). Nie posiada oszałamiających barw czy wzorów na swoich skrzydłach jak większość motyli z tej rodziny, jego wygląd w zasadzie jest dość skromny, bardziej przypomina bielinka kapustnika niż innych przedstawicieli paziowatych. W Polsce możemy go spotkać głównie na obszarach górskich: Pieniny, Tatry, Beskid Niski oraz Bieszczady, rzadziej w Sudetach. Poza obszarami górskimi występuje również w Kotlinie Biebrzańskiej czy Puszczy Rominckiej. Skąd właściwie nazwa niepylak? Większość motyli jeśli złapiemy je w dłonie zostawią na nich ślad w postaci pyłku, którym pokryte są ich skrzydła. U niepylaków sprawa wygląda zupełnie inaczej, ich skrzydła nie posiadają łusek, więc nie ,,pylą” i stąd właśnie nazwa niepylaki.
Zygzakowiec kokornakowiec
Nazwa tego motyla bardziej przypomina łamaniec językowy podawany na dyktandach podczas lekcji języka polskiego niż nazwę motyla. Jednak jego polska nazwa ściśle nawiązuje do jego wyglądu i biologii. Zygzakowiec kokornakowiec (Zerynthia polyxena) podobnie jak niepylak apollo należy do największych motyli dziennych Polski. Jego skrzydła osiągają rozpiętość 80 mm. Żółta barwa skrzydeł poprzecinana jest licznymi czarnymi zygzakami stąd właśnie nazwa zygzakowiec. A druga część nazwy kokornakowiec? Już spieszymy z wyjaśnieniem. Gąsienice tych motyli związane są z roślinami z rodziny kokornakowatych. To na nich składane są jaja, to nimi żywią się gąsienice stąd drugi człon nazwy tego motyla. Dzisiaj motyl ten właściwie nie występuje na terenie Polski, jednak pojawiały się na terenie Śląska Cieszyńskiego, w okolicach Cieszyna czy Bielska Białej na początku i w połowie XX w. W latach 2012-2017 pewien hobbysta, entomolog zamieszkały w południowo-zachodniej dzielnicy Bielska-Białej – Wapiennicy próbując zwabić te motyle obsadził okolicę roślinami z rodziny kokornakowatych. Zygzakowce pojawiły się na tym terenie a entomolog pokusił się nawet o hodowlę tych motyli. Reintrodukcja zygzakowca kokornakowca była jednak symboliczna a jej celem było przypomnienie mieszkańcom Śląska Cieszyńskiego, że ten piękny motyl niegdyś pojawiał się na ich terenie.
Na dzisiaj tyle, warto w ciepłe, czasem nawet upalne lipcowe i sierpniowe dni zaplanować obserwację tych pięknych motyli.
Tekst i grafiki: T. Gawlik