Rola Rezerwatów przyrody jest nieoceniona w kontekście ochrony środowiska naturalnego. Rezerwaty chronią unikalne dla środowiska siedliska, ekosystemy, zagrożone gatunki. Zasadniczo stanowią obszar zamknięty dla turystyki, rekreacji i zwiedzania. Wyjątek stanowią, poprowadzone przez rezerwaty szlaki turystyczne, bądź ścieżki edukacyjne. Działania ochronne w rezerwatach przyrody określane są na 20 lat w planach ochrony albo maksymalnie na 5 lat w zadaniach ochronnych. Wyróżniamy rezerwaty z ochroną:
- ścisłą, gdzie zachodzą naturalne procesy przyrodnicze, bez ingerencji człowieka
- ochronę częściową, w której realizuje się działania ochronne celem poprawy stanu zachowania obszaru np. poprzez usuwanie gatunków inwazyjnych, odkrzaczanie torfowisk, odsłanianie stanowisk światłożądnych gatunków roślin;
Rezerwaty mogą być różnych rodzajów: faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, słonoroślowe, stepowe, torfowiskowe, wodne.
Na obszarze Popradzkiego Parku Krajobrazowego rezerwaty leśne mają długą historię. W tym roku obchodzić będą 100 lecie założenia dwóch rezerwatów leżących w paśmie Jaworzyny Krynickiej Uhryń i Łabowiec. Inne dwa rezerwaty są jeszcze starsze. Są to Baniska ( 1916 ) w paśmie Radziejowej oraz leżący w paśmie Jaworzyny Krynickiej Barnowiec (1905 ). Obszary te zostały objęte ochroną z inicjatywy Adama hrabiego Stadnickiego. Wydzielił on ze swoich dóbr obszary o wysokich walorach przyrodniczych -zachowane skrawki pierwotnej puszczy karpackiej, aby ocalić je dla potomności.
Jak sam Adam hrabia Stadnicki pisał :
„Otóż ustanowiłem rezerwaty w Barnowcu, Łabowcu, Uhrynie i Baniskach .. Rezerwaty te ustanowiłem jako wówczas nieograniczony właściciel tych lasów (a nie przewidując, że je kiedyś utracę) – pod wrażeniem ich pierwotnego piękna i uroku jaki na mnie i na profesorze Stanisławie Sokołowskim wywarły – Ale to były z konieczności, tylko małe szczątki przepięknej puszczy karpackiej – jaką były wówczas lasy „Nawojowskie”. Postawiłem sobie jako cel tak w tych lasach gospodarować, aby mimo normalnego, dozwolonego użytkowania – nie zatraciły charakteru pierwotnego i tak przez 40 lat.. gospodarowałem wyjmując corocznie wszędzie tylko to co było chore, niekształtne – lub przeszkadzało we wzroście i rozwoju jednostkom lepszym przyszłościowym lub odnowieniu”
Co znajdziemy dziś, w rezerwatach hrabiego Stadnickiego?
Barnowiec to rezerwat leśny, o skalnym podłożu, w typie osuwiskowym, założony w 1905 roku. Leży na terenie Leśnictwa Homrzyska, Nadleśnictwo Nawojowa. W czasie ustanowienia rezerwatu, był to „dziewiczy las jodłowy” w którym jodły miały 5-7 metrów obwodu i 44 m wysokości. Obecnie dominuje żyzna buczyna karpacka. Wiek drzew szacuje się na 110-210 lat, a część okazów ma ponad 300. Barnowiec porasta buczyna karpacka, z okazami jodły, jaworu oraz wiązu. Z ciekawszych roślin rośnie tu powojnik alpejski i kozłek trójlistkowy. Rezerwat znajduje się przy żółtym szlaku turystycznym z Hali Pisanej do Frycowej.
Baniska, rezerwat utworzony przez Adama hrabiego Stadnickiego w 1916, należy obecnie do leśnictwa Roztoka Wielka, Nadleśnictwa Piwniczna. Jest to rezerwat leśny o bardzo urozmaiconej rzeźbie terenu. Obejmuje osuwisko dolinne, dwie wyniosłe formy terenu, formy skałkowe, jeziorko osuwiskowe – (powstało w latach 50-tych XX w.) , sąsiedztwo źródliska potoku Baniska. Drzewostan to buk, jawor i jodła, w wieku 90-180 lat, przy czym niektóre okazy mają ponad 200 lat. Prawdziwym skarbem tego terenu są jodły z obwodem pni przekraczającym 3 metry, a wysokości ponad 30 metrów. Można napotkać również roślinność naskalną, łąkową oraz wodną. Występuje tutaj paprotnik Brauna, żywotnik sercowaty i paprotnik kolczysty. W rezerwacie ostoję mają takie rzadkie gatunki zwierząt jak wilk, ryś, głuszec i puchacz. Widywano także niedźwiedzia.
Rezerwat Łabowiec został utworzony w 1924 roku. Obecnie znajduje się w leju źródłowym Łabowskiego potoku. W Nadleśnictwie Nawojowa Leśnictwo Feleczyn. Ochronie podlega starodrzew jodłowo -bukowy i bukowy w przewadze drzew w wieku 160 lat. Jeszcze niedawno rosło tu wiele drzew, których wiek oceniano na około 300 lat, z obwodem pnia niemal 4 m. Siedlisko w rezerwacie ma prawdziwie puszczański charakter, o czym świadczą grzyby występujące jedynie w lasach pierwotnych. W Łabowcu są to rycerzyk oliwkowożółty, kolczatek strzępiasty , boczninka biała i wiele innych. Przez Rezerwat prowadzi niebieski szlak turystyczny Łabowa – Piwniczna PKP.
Ustanowiony w 1924 przez Adama hrabiego Stadnickiego, rezerwat Uhryń położony jest na terenie wsi Uhryń, w gminie Łabowa, należy do Leśnictwa Uhryń, Nadleśnictwa Nawojowa. Umiejscowiony jest na wschodnich stokach Dubnego (pasmo Kraczonika). Ochronie podlegają drzewostany bukowo – jodłowe w wieku około 230 lat stanowiące pozostałość pierwotnej puszczy karpackiej. Wysokość drzew wynosi około 40 metrów.
W wyniku badań mykologicznych stwierdzono występowanie 80 gatunków grzybów, z czego 3 podlegające ścisłej ochronie prawnej. Są to soplówka bukowa, soplówka jodłowa, sromotnik bezwstydny i 12 innych gatunków znajdujących się na czerwonych listach grzybów zagrożonych w Polsce. Łącznie grupa grzybów specjalnej troski występujących w tym rezerwacie liczy 38 gatunków. Fauna rezerwatu nie była dotychczas badana. Wiadomo jedynie, że rejon rezerwatu odwiedzany był przez watahę wilków i niedźwiedzia.
Rezerwaty zarządzane są przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska.
Piękne świadectwo o tych miejscach znajdziemy we wspomnieniach Adama Schwarz-Czarnowskiego :
„Ścieżka wiedzie przez las, z Jaworzyny Krynickiej ku północy. Za szczytem Runka, w obniżeniu grzbietu, wypatruję na prawo początkowych strug Potoku Uhryńskiego. Nie łatwo go odnaleźć wśród plątaniny podmokłych zarośli, wykrotów i rumowiska skalnego. Olbrzymie paprocie zakrywają czasem oczy. Ale wreszcie jest tablica z oznaczeniem rezerwatu ,,Uhryń”, zwanego dawniej „Miedwiediczką”. Niemal na skraju natrafiam na przysadzistą, najgrubszą w lasach sądeckich jodłę, która ma prawie sześć metrów obwodu. Dalszą penetrację utrudnia gęstwina drzew o bogatym podszyciu. Wracam na grzbietową ścieżkę. Prowadzi ona nieco pod górę. Po półgodzinnym marszu docieram na skraj Hali Łabowskiej. W głębi widać schronisko, skręcam jednak w obniżenie na prawo, by trafić na wyraźną dróżkę, i dochodzę do rezerwatu „Łabowiec”. To najwspanialszy zespół okazów starodrzewu. Liczne jodły mają wysokość około 40 metrów, a kilka z nich nawet ją przekracza, osiągając górną granicę wzrostu swojego gatunku; są najwyższe w naszym kraju. Obwód tych drzew wynosi od czterech do ponad pięciu metrów, ledwo można je objąć w trzy osoby. Do imponujących należą też stare buki o wysokości ponad 35 m i obwodzie 3 m.”
Rezerwaty stanowią poważny rezerwuar puli genetycznej dla wielu gatunków, bądź wręcz są jedyną szansą na przetrwanie dla gatunków zagrożonych wyginięciem.
Rezerwaty pełnią bardzo ważną rolę, jako obszar badań naukowych. Teren wyłączony spod ingerencji człowieka, gdzie przyroda może rządzić się własnymi prawami stanowi nieocenione pole obserwacji, których czasem nie da się przeprowadzić w innych warunkach.
Tekst: M. Majewski
Bibliografia:
- „Nad Popradem” Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego
- „Wspomnienia” Adam Stadnicki
- „SĄDECKA PRAPUSZCZA LASY ADAMA HRABIEGO STADNICKIEGO” Adam Schwarz-Czarnowski
- „Przyroda Popradzkiego Parku Krajobrazowego” Praca zbiorowa pod red. Jerzego Staszkiewicza