
Dziś opowiemy Wam co nieco o porfirze. Jest on znany wielu jako materiał budowlany, o ciemnoróżowej lub zielonkawej barwie. Z geologicznego punktu widzenia, jest to magmowa skała wulkaniczna o strukturze porfirowej (stąd jego nazwa). Co to oznacza? Otóż struktura porfirowa charakteryzuje się tym, że obok siebie występują dwie generacje składników mineralnych, wyraźnie różniące się od siebie wiekiem i wielkością: prakryształy, które wydzieliły się wcześniej stygnąc powoli w głębi Ziemi oraz tzw. ciasto skalne, o niewykształconych kryształach (lub tak drobnych, że nie widać ich gołym okiem), powstałe w fazie szybkiego stygnięcia magmy.
Wyróżnia się dwa rodzaje porfirów: kwarcowe i bezkwarcowe. Jak sugeruje jej nazwa, pierwsza grupa cechuje się występowaniem prakryształów kwarcu. Porfiry kwarcowe należą do grupy skał kwaśnych, czyli skał magmowych zawierających powyżej 65% krzemionki, która wydziela się w postaci kwarcu. Drugi rodzaj, czyli porfiry bezkwarcowe, zaliczane są do grupy skał obojętnych, a więc skał magmowych odznaczających się pośrednią zawartością krzemionki. Zawierają prakryształy skaleni, piroksenów i amfiboli.
HISTORIA ZAPISANA W PORFIRZE
Ktoś może powiedzieć: skała, jak skała, nic nadzwyczajnego. A jednak fakt, że w jakimś miejscu występują porfiry świadczy o jego burzliwej, wulkanicznej przeszłości. Czasem nie uświadamiamy tego sobie, ale na obecnych terenach Polski niegdyś były aktywne wulkany! Chociażby tam, gdzie obecnie wznoszą się Sudety, czy… w okolicach Krakowa.
Jeśli chcecie poszukać porfiru, wybierzcie się do Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie, do nieczynnych kamieniołomów w Miękini. Z kolei w Rudniańskim Parku Krajobrazowym znajduje się nieczynny kamieniołom Orlej, ponieważ jednak leży na terenie rezerwatu przyrody Dolina Potoku Rudno, nie ma do niego wejścia.

Porfir wciąż jest wydobywany w Zalasie.
ZASTOSOWANIE
Wykorzystanie porfiru w budownictwie i architekturze sięga już starożytnych czasów. Używany był do wytwarzania choćby sarkofagów, posągów i ozdób, już od czasów słynnej królowej Kleopatry Wielkiej, do której należała jedyna wówczas na świecie kopalnia wydobywająca tę skałę. Wykorzystywany był również w Cesarstwach Bizantyjskim i Rzymskim. Prawdopodobnie najważniejsze części cesarskich pałaców Dioklecjana i Konstantyna pokryte były właśnie porfirem, ozdobiono nim również Panteon w Rzymie, zbudowano z niego „porfirową komnatę” w Wielkim Pałacu w Konstantynopolu. Wykonywano z niego również urny na cesarskie prochy, a cesarz Justynian Wielki użył go do budowy Kościoła Mądrości Bożej (słynny Hagia Sophia).
W ścisłym centrum Krakowa wykorzystywano porfir do brukowania. Zresztą, wciąż jest używany głównie do wykładania chodników, podjazdów, ścieżek, placów i innych powierzchni zewnętrznych, tak jak i tych wewnątrz budynków. Podsypywany jest on również pod tory.
Mamy nadzieję, że wpis ten zachęci Was do zagłębienia się w fascynujący świat geologii i zainspiruje do wycieczek w poszukiwaniu skarbów Ziemi.
Tekst: Karolina Duda
Redakcja: Katarzyna Śnigórska
BIBLIOGRAFIA
Rajchel J. (2004). Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków
https://www.kamieniarstwo.rzeszow.pl/co-to-jest-porfir/
https://zywaplaneta.pl/porfiry-riolity-andezyty/
https://www.muratorplus.pl/encyklopedia-architektury/porfir-aa-1e6C-7aYq-gDSv.html