Las… Czym właściwie jest las i jaką rolę pełni w naszym życiu?
Definicji lasu jest wiele, niejednokrotnie są one bardzo rozbudowane i trudne do zrozumienia. Jednak w gruncie rzeczy wszystkie sprowadzają się do wspólnego mianownika. Opisują go jako zbiorowisko, w którym dominują drzewa, gdzie panuje sieć wzajemnych zależności pomiędzy światem zwierząt, roślin, grzybów oraz elementami nieożywionymi środowiska, takimi jak klimat czy gleba.
Wielu z nas las kojarzy wypoczynkiem, aktywną turystyką, pieszymi wędrówkami. Inni z pozyskiwaniem drewna a jeszcze inni z jesiennym grzybobraniem.
Jednak czy wiecie, że las skutecznie może ochronić nas przed powodzią? W jaki sposób to robi? Dzisiaj przyjrzymy się nieco bliżej tej mało znanej i jakże niedocenianej funkcji lasu. Poznamy nowego a jednak znanego od dawna sprzymierzeńca w walce z powodzią.
By dobrze zrozumieć temat należy odróżnić dwa zjawiska, które dla wielu z nas są tożsame: wezbranie oraz powódź. Wezbraniem można nazwać wzrost przepływów oraz wysokość poziomu wody w rzekach, potokach, który spowodowany jest silnymi opadami deszczu, topnieniem śniegu czy zatamowaniem przepływu wody. Natomiast o powodzi mówimy wtedy gdy w wyniku wezbrania woda zalewa tereny powodując szkody materialne – to właśnie ten warunek musi zaistnieć, by można było mówić o powodzi.
Jak więc las może ochronić nas przed powodzią?
Wyobraźmy sobie cztery krople wody, które symbolizują intensywny ulewny deszcz. Jedna z kropli upada na trawnik, druga na łan zboża, kolejna na betonową drogę a ostatnia na las. Która z powierzchni zatrzyma najwięcej wody a która najmniej?
Najwięcej wody odpłynie bezpośrednio z powierzchni uszczelnionych takich jak dachy zabudowań, betonowa czy asfaltowa droga. Będzie to nawet 90-95%. Nieco mniej bo około 75-80% wody odpłynie ze skoszonego trawnika, z łanu zboża około 70%.
A z lasu?
Około 40-50%
Oczywiście wartości te są uśrednione i zależą od wielu innych czynników, takich jak intensywność opadu, rodzaj gleby czy jej uwilgotnienie.
Jak to się dzieje, że las potrafi zatrzymać tak dużą ilość wody opadowej?
Nie od dziś wiadomo, że las ma budowę warstwową. Wyróżniamy w nim: piętro drzew wysokich, podszyt, runo leśne a także ściółkę leśną. Każda z tych warstw zatrzymuje określoną ilość wody opadowej. W pierwszej fazie opadu woda jest gromadzona na liściach, igłach czy gałęziach drzew, jedynie niewielka ilości opadów dociera do niższych warstw lasu. Gdy deszcz nie ustępuje wodę kierującą się do powierzchni zatrzymują drzewa i krzewy rosnące w podszycie oraz kolejno rośliny runa leśnego i oraz ściółka leśna.
Pamiętaj! Każda kropla wody zatrzymana przez las podczas opadów to kropla wody mniej w potoku czy rzece podczas wezbrań czy powodzi!
Czy przeciwpowodziowa rola lasu ogranicza się jedynie do zatrzymywania wody na powierzchni roślin?
Oczywiście, że nie.
Las to ogrom organizmów żywych a życie potrzebuje wody! Każda z roślin nieustannie transpiruję wodę – proces ten nie jest niczym innym niż parowaniem wody z tkanek roślin. Każde zwierzę wykorzystuje wodę do swoich procesów życiowych. Wodę w swych tkankach magazynują również grzyby, mchy czy wątrobowce.
Teraz trochę matematyki
Parowanie z drzew odbywa się głównie przez liście. Łączna powierzchnia wszystkich liści na średniej wielkości buku to około 1000 m2. Z każdego m2 liści może wyparować od 10 do nawet 300 gramów wody na godzinę. Dla naszych obliczeń przyjmijmy, iż transpiracja wynosi 100 gramów czyli około 0,1 litra na godzinę z każdego metra kwadratowego powierzchni liści na godzinę.
Przypomnijmy sobie jaką łączną powierzchnię liści ma nasz średniej wielkości buk?
1000 m2. Łatwo więc obliczyć, że średniej wielkości buk potrafi wytranspirować około 100 litrów wody na godzinę!
Teraz spróbujcie oszacować ile drzew rośnie w znanym Wam lesie i pomnóżcie ich liczbę przez ilość wytranspirowanych w ciągu godziny 100 litrów wody.
Drzewa przeciętnie na budowę tkanek wykorzystują 1% pobranej z otoczenia wody, pozostałe 99% jest oddawane do otoczenia w postaci pary wodnej. W dużym uproszczeniu drzewo w ciągu swojego życia oddaje 99 razy więcej wody niż wyprodukowało biomasy, a biomasa to nie tylko drewno, ale również liście, które zrzucane są co roku czy igły wymieniane w okresie kilkuletnim.
Zapamiętaj, każda kropla wody wytranspirowana do otoczenia lub zmagazynowana w tkankach roślin czy zwierząt to kropla wody mniej w potoku czy rzece podczas wezbrań czy powodzi!
Las a odwilż
Co prawda w Polsce przeważają
powodzie spowodowane długotrwałymi bądź krótkotrwałymi ale intensywnymi opadami
deszczu tak było m.in. podczas powodzi w 1997 r. czy w 2010 r. Jednak powodzie odwilżowe również się zdarzają.
Jak więc las wpływa na odwilż?
Pnie i gałęzie drzew ograniczają
ilość energii słonecznej docierającej do zalegającej w lesie pokrywy śnieżnej.
Przez co proces tajania śniegu w lesie zachodzi znacznie wolniej niż na
otwartym terenie.
Wolniejsza odwilż powoduje, że
woda zamiast spływać po powierzchni ziemi do cieków wodnych wsiąka po woli w
głębokie warstwy gleby.
Zapamiętaj! Wolniejsza odwilż to mniej wody w potokach i rzekach podczas wezbrań czy powodzi a także lepsze nawodnienie gleby!
Jak sieć cieków wpływa na wezbrania?
Leśne strumienie czy potoki w większości są kręte a ich układ nieregularny. Sieć cieków wodnych w lesie tworzy się w zazwyczaj w taki sposób, że pojedyncze fale wezbraniowe powstające na małych ciekach wodnych nie nakładają się na siebie. Nawet przy intensywnych opadach deszczu na leśnych strumieniach rzadko obserwuje się wylewy. Fale wezbraniowe zazwyczaj są rozciągnięte w czasie, trwają długo jednak ich wysokość jest niska.
Zupełnie inaczej sprawa wygląda gdy spojrzymy na dzieło rąk człowieka: fosy, kanały czy rowy. Regularny układ antropogenicznych cieków wodnych oraz ich prostolinijność powoduje kumulację pojedynczych fal wezbraniowych co w konsekwencji prowadzi do częstych podtopień, lokalnych powodzi.
Podsumujmy nasz dzisiejszy wpis
- Las jest najdoskonalszym regulatorem obiegu wody w przyrodzie. Poprzez zatrzymywanie i transpirowanie ogromnych ilości wody chroni przed powodzią. Wielu hydrologów ukazuje, iż
przeciwpowodziowa rola lasu jest porównywalna to zbiornika retencyjnego o tej samej powierzchni. - Wezbrania na terenach o przewadze lasów trwają dłużej jednak ich wysokość jest niższa. Co znacznie ogranicza ryzyko powodzi.
- Każda roślina, każde zwierzę, każdy organizm to sprzymierzeniec w walce z powodzią. Pamiętaj o tym wędrując po lesie czy urządzając ogród.
Na dzisiaj tyle. Mamy nadzieję, że wędrując leśnymi ścieżkami sam lub sama dostrzeżesz przeciwpowodziowe zdolności lasu.