20 października obchodzimy Międzynarodowy Dzień Krajobrazu. Z tej okazji przygotowaliśmy dla Was małe kompendium wiedzy na temat krajobrazu.
Krajobraz jest pojęciem na tyle złożonym i badanym w różnych kategoriach, że doczekał się już dziesiątek (a może i setek) różnych definicji. Najogólniej mówiąc, jest to widziane przez ludzi otoczenie, zawierające elementy pochodzenia naturalnego i kulturowego (antropogenicznego) w różnych proporcjach. Krajobraz najczęściej ma też jednak wartość niematerialną, którą trudno zauważyć od razu – np. jeśli zawiera ślady po jakichś procesach lub wydarzeniach (w nazwach ulic i miejscowości, w czyichś wspomnieniach). To tak zwany „duch miejsca”, który jest dla nas tym bardziej czytelny, im lepiej rozumiemy widziany krajobraz. Dopiero wtedy jesteśmy w stanie w pełni docenić piękno, na które patrzymy.
—–
Na zdjęciu: Pustynia Błędowska, Gmina Klucze
Dopiero znając taki kontekst, możemy analizować poszczególne elementy i detale krajobrazu – rzeki i potoki, układ dróg, konkretne miejsca i obiekty w danej miejscowości, zależności między nimi. Całości dopełnia niemniej ważny detal – konkretne rośliny i siedliska występujące w danym miejscu, charakterystyczna przydrożna kapliczka pod drzewem czy detal architektoniczny. Wszystkie te elementy coś oznaczają, a odkrywanie tego znaczenia i powiązania go z otoczeniem pozwala nam zachwycać się krajobrazem – tym nowym, nieznanym i tym znanym, w którym obserwujemy określone przemiany.
—–
Na zdjęciu: Dolina Kobylańska, Gmina Zabierzów
Krajobraz zazwyczaj kojarzy się z malowniczym pejzażem i ogólnie pojętym pięknym widokiem. Krajobraz może być jednak brzydki i zdegradowany – każdy z nas zna miejsca, w których nie lubi przebywać, nawet nie wiedząc dokładnie dlaczego. To właśnie otoczenie może wywierać taki wpływ. Czasem są to po prostu miejsca, które są niefunkcjonalne – głośna ulica bez chodnika, centrum miejscowości bez miejsca na odpoczynek, nieuporządkowany teren poprzemysłowy, zniszczony park itp. Jednak nawet brzydkie krajobrazy mogą wypięknieć dzięki właściwemu, nowemu zagospodarowaniu. Dlatego krajobraz wiele mówi o nas samych; jest nie tylko wyrazem lokalnej tożsamości, ale również wyrazem aspiracji człowieka.
—–
Widok Żurady (Gmina Olkusz) w stronę Bukowna
Zarośnięte miedze między polami malują monotonny, wielkopowierzchniowy krajobraz pól rzepaku. Oczywiście takie urozmaicenie terenu tworzy miejsce schronień i bytowania dla wielu gatunków zwierząt.
—–
Aleksandrowice, Gmina Zabierzów
Istnieje wiele sposobów opisywania krajobrazu, które pozwalają zrozumieć krajobraz i występujące w nim zależności. Analizując go zgodnie z zasadą „od ogółu do szczegółu” trzeba zwrócić uwagę na:
1. Ukształtowanie powierzchni, gdzie wyróżniamy kilka podstawowych typów krajobrazu: nizinny (płaski), pofalowany, pagórkowaty, górski.
2. Pokrycie terenu: las, krzewy i zarośla, łąki, pola uprawne, sady, zabudowa wiejska, przedmieścia, zabudowa miejska, park itd., itd.
3. Charakter krajobrazu: pierwotny (dziś już bardzo rzadko spotykany), naturalno-kulturowy (o niewielkim wpływie człowieka, np. łąki w dolinach rzek), kulturowo-naturalny (np. sady, pola uprawne) oraz kulturowy (miejski, wielski, rolniczy, przemysłowy, warowny, itd.).
Jest też teoria, która mówi, że jako krajobrazy harmonijne i piękne odbieramy właśnie te, które są dla nas czytelne, zrozumiałe – na przykład takie, gdzie widzimy wieś w dolinie rzeki, z charakterystycznym dla niej układem dróg, łanów pól i otaczającym lasem.
Na zdjęciu poniżej granicę między Polską a Słowacją rozpoznajemy nie tylko po przebiegu rzeki, ale także po sposobie gospodarowania (słynna mozaika pól występująca na południu Polski).
—–
Na zdjęciu widok z Trzech Koron w stronę Słowacji, Pieniński Park Narodowy
Pomimo pokrywy śnieżnej zauważyć możemy koziołki – drewniane stojaki wykorzystywane przez rolników do suszenia siana. Za chwilę odnajdujemy przebieg pól i zdajemy sobie sprawę wpływu człowieka na krajobraz.
—–
Na zdjęciu: Gmina Jerzmanowice-Przeginia